1. Vị trí địa lý:
Thành phố Vị Thanh là tỉnh lỵ, tỉnh Hậu Giang; trong khu vực Đồng bằng sông Cửu Long, cùng với 7 đơn vị hành chính trực thuộc tỉnh: Thị xã Ngã Bảy, Thị xã Long Mỹ và các huyện Long Mỹ, Vị Thủy, Phụng Hiệp, Châu Thành và Châu Thành A. Vị Thanh có tứ cận tiếp giáp:
- Phía Đông Bắc dọc theo kinh Xáng Xà No hướng Cần Thơ, giáp các xã Vị Trung và Vị Đông của huyện Vị Thủy (Hậu Giang).
- Phía Tây Bắc bên kia kinh Xà No, giáp huyện Giồng Riềng (Kiên Giang).
- Phía Tây Nam dọc theo kinh Xà No hướng ra rạch Cái Tư, giáp rạch Cái Tư, huyện Gò Quao (Kiên Giang).
- Phía Đông Nam giáp sông Cái Lớn, xã Vĩnh Thuận Tây, huyện Vị Thủy (Hậu Giang), đối diện bên kia sông Cái Lớn thuộc các xã Vĩnh Viễn, huyện Long Mỹ (Hậu Giang); xã Vĩnh Thắng huyện Gò Quao (Kiên Giang).
Quan sát địa hình tổng thể, có thể thấy phần lớn thành phố Vị Thanh giống như một bán đảo giới hạn bởi 3 sông rạch lớn bao quanh là sông Cái Lớn, rạch Cái Tư và đoạn 12 km kinh Xáng Xà No. Trên bản đồ tỉnh Hậu Giang, nhìn thành phố Vị Thanh rất rõ, dễ nhận ra vị trí trung tâm tiểu vùng Tây sông Hậu - Bắc bán đảo Cà Mau, qua trục 3 đường thẳng hướng ra biển Tây, biển Đông và ngược lên Cần Thơ, đều trên dưới khoảng 50km. Vùng Vị Thanh còn có địa hình ven sông độc đáo nhất là phía Hỏa Lựu, Hỏa Tiến, Tâm Tiến bởi “nhiều doi, lắm vịnh” “nhô ra, thụt vô”, với các địa danh Doi Bần, Doi Giếng.
2. Vị Thanh nằm ở hệ tọa độ, địa lý:
Cấu trúc không gian đô thị gồm: khu đô thị hiện hữu (phố cũ), khu đô thị hành chính - thương mại - dịch vụ mới mở rộng về phía Đông và khu đô thị công nghệ kỹ thuật cao và tiểu thủ công nghiệp về phía Tây thành phố.
Diện tích chung của thành phố Vị Thanh: 11.886,40 ha (chiếm….% diện tích tỉnh Hậu Giang), dân số 73.322 người (2019). Đơn vị hành chính trực thuộc gồm các phường: I, III, IV, V, VII và các xã ven: Hỏa Lựu, Hỏa Tiến, Tân Tiến, Vị Tân.
Đất Vị Thanh xưa là một phần cánh đồng trũng hoang hóa, ngập nước giữa tỉnh Rạch Giá - Cần Thơ.
3. Địa hình, địa mạo, địa chất, khí hậu, thủy văn:
3-1. Địa hình, địa mạo, địa chất:
Khu vực nội thị thành phố Vị Thanh có địa hình khá bằng phẳng, mang nét đặc trưng của ĐBSCL; có độ cao, thấp dần từ Bắc xuống Nam và từ Đông sang Tây, có thể chưa làm 3 vùng:
+ Vùng triều: Tiếp giáp sông Hậu và hướng Tây Bắc. Diện tích 19.200ha, phát triển kinh tế vườn và kinh tế công nghiệp dịch vụ.
+ Vùng úng triều: Tiếp giáp vùng triều, diện tích khoảng 16.800ha, phát triển mạnh cây lúa, có tiềm năng công nghiệp và dịch vụ.
+ Vùng úng: Nằm sâu trong nội đồng, phát triển nông nghiệp đa dạng (lúa, mía, khóm); có khả năng phát triển mạnh về công nghiệp dịch vụ.
Về địa chất: Do nằm ở vị trí trung tâm ĐBSCL, nên lịch sử địa chất thành phố Vị Thanh cũng mang tính chất chung của lịch sử địa chất vùng ĐBSCL. Qua kết quả nghiên cứu cho thấy: Thành phố nằm trong vùng trũng ĐBSCL, xung quanh là các khối nâng Hòn Khoai ở vịnh Thái Lan và miệt Hà Tiên, Châu Đốc, Sài Gòn.
3-2. Tài nguyên nước và tình hình xâm nhập mặn:
Địa bàn nhiều sông, rạch, kinh lấy nước từ sông Hậu, kinh Xà No góp phần cho nguồn tài nguyên nước ngọt của thành phố Vị Thanh vô cùng phong phú; vừa tưới tiêu cho canh tác; nuôi thủy sản; vừa cung cấp nước sinh hoạt cho cư dân. Thành phố có 2 trạm cấp nước “mi ni”, sử dụng nước mặt làm nguồn cung cấp cho 184 hộ sử dụng (xã Vị Tân) và 1 trạm cấp nước cấp sử dụng nước mặt cho 17.329 hộ sử dụng. Ngoài ra, tầng nước ngầm được khai thác, đưa vào sử dụng có hiệu quả ở độ sâu khoảng 60-110m. Đến năm 2019, thành phố còn có 3.530 giếng bơm tay, cung cấp cho 3.530 hộ sử dụng.
Về tình hình xâm nhập mặn, do thành phố có địa hình trũng, chịu ảnh hưởng thủy triều biển Tây, nên nước mặn xâm nhập vào địa bàn qua sông Cái Lớn, ảnh hưởng trực tiếp đến các xã : Hỏa Lựu, Hỏa Tiến, Vị Tân và phường VII. Khi xãy ra tình trạng hạn mặn hay triều cường xâm nhập, hầu như toàn bộ diện tích thành phố đều bị ảnh hưởng thời gian lưu lại rất lâu, làm ảnh hưởng lớn đến đời sống và sản xuất của người dân.
Qua quan trắc, điển hình độ mặn cao nhất đo được vào ngày 18.3.2019 tại ngã ba Nước Trong là 10,3%. Để ngăn mặn, tỉnh Hậu Giang xây dựng nhiều cống thủy lợi tại Kinh Năm, Kinh Lầu và khoảng 10 cống ngầm cặp sông Nước Đục cùng 10 cống hở, 10 cống ngầm tuyến đe bao ngăn mặn Vị Thanh - Long Mỹ.
Về khí hậu: Thành phố Vị Thanh có nhiệt độ trung bình 270C, không có sự chênh lệch quá lớn qua các năm. Tháng 4 có nhiệt độ cao nhất với 35oC, thấp nhất là tháng 12 với 20,30C. Mùa mưa từ tháng 4 đến tháng 11 hàng năm, chiếm từ 92% - 97% lượng mưa cả năm. Lượng mưa thuộc loại trung bình, khoảng 1.800 mm/năm, lượng mưa cao nhất vào khoảng tháng 9 là 250,1 mm. Độ ẩm trung bình thấp nhất vào khoảng tháng 3 và tháng 4 ( 77%), giá trị độ ẩm trung bình trong năm là 82%.
